Juiste voeding / Mitahara

Artikel uit het tijdschrift voor yoga 4/14        door Koos Zondervan

In dit artikel die de hoofdlijnen van het yoga-onderricht van Jean Klein beschrijft wordt uitgelegd hoe je jezelf op het yogapad kunt ondersteunen door juiste voeding. Mijn advies is om de feitenkennis goed op te nemen, maar om er een beetje soepel mee om te gaan. Dit laatste is ook terug te vinden in het onderricht dat Jean Klein aan zijn leerlingen gaf. Zo herinner ik mij dat Jean Klein ons tijdens een workshop in Duitsland duidelijk maakte dat het wijs is om snoep en gebak links te laten liggen, maar zei hij, je kunt af en toe eens een uitzondering maken voor ‘Apfelkuchen’.

Mijn eigen ervaring is dat, als je het door Jean Klein gepresenteerde yogapad gaat bewandelen, je gevoeligheid snel toeneemt en dat het lichaam zelf om de juiste voeding gaat vragen.

‘Wanneer we ons juist voeden, worden we sattvisch, licht, ontvankelijk’.

Het eten van verkeerde voedselcombinaties heeft tot gevolg dat de vertering van het voedsel veel meer energie vergt.

 Als in de ochtend je neus verstopt is komt dit meestal door verkeerde voeding (of verkeerde combinaties) die je de vorige dag hebt gegeten.

Jean Klein gaf de volgende algemene richtlijnen:

1. Menselijke voeding dient gebaseerd te zijn op volle granen
2. Kunstmatige voeding moet worden vermeden
3. Voedingsmiddelen die in een maaltijd worden gecombineerd, moeten door het lichaam goed samen kunnen worden verteerd

Ad 1. Helaas worden in onze samenleving granen vaak kunstmatig ‘bedorven’ en ontkracht. ‘Witbrood is een typische egouitvinding’ – Jean Klein

Ad 2. Voorbeelden van kunstmatige voeding zijn: suiker, geraffineerd meel, keukenzout, producten met chemische toevoegingen zoals conserveermiddelen, synthetische kleurstoffen, synthetische smaakstoffen en synthetische zoetstoffen.

Ook bepaalde behandelingen van natuurlijke voedingsmiddelen, zoals bakken, braden, frituren, roken, branden en roosteren, kunnen dusdanige veranderingen veroorzaken dat het eindproduct als kunstmatig voedsel moet worden beschouwd.

Een aantal voorbeelden:
• Als brood zo gebakken is dat het een donkerbruine bovenkant heeft gekregen, zijn grote hoeveelheden AGE’s (advanced glycation endproducts) ontstaan die slecht zijn voor de gezondheid (zie Lit. 6). Niet kopen dus, of eventueel thuis de bruine korst er afsnijden en weggooien.
• Als bij het bakken van een product plantaardige olie (zoals zonnebloemolie) wordt gebruikt, ontstaan vaak geoxideerde vetten die slecht zijn voor de gezondheid (zie Lit. 6).
• Bij het roken van bijvoorbeeld vis ontstaan de beruchte kankerverwekkende PAK’s (polycyclische aromatische koolwaterstoffen) (zie Lit. 6).
• Bij het branden van koffiebonen ontstaan (net als bij bakken, braden en frituren) AGE’s.
• Gewone chocola is gemaakt van geroosterde cacaobonen. Naast het negatieve aspect dat gewone chocola suiker bevat, zijn volgens Jean Klein de verhitte vetten die in gewone chocola zitten schadelijk voor de lever en de galblaas. Gelukkig bestaat er tegenwoordig rauwe chocola die is gemaakt van ongeroosterde cacaobonen die deze negatieve aspecten niet hebben. Ook voedingsmiddelen als noten kun je beter rauw eten dan geroosterd (zie Lit. 6).
• Jean Klein beschouwde ook de gebruikelijke zwarte thee als kunstmatige voeding. Als ik goed naar mijn lichaam luister terwijl ik gewone zwarte thee drink, kan ik inderdaad herkennen dat deze drank stoffen bevat waar mijn lichaam niet blij mee is. Dit heb ik niet bij het drinken van de zwarte Pu-erh thee. Jean Klein raadde kruidenthee aan als alternatief voor koffie en zwarte thee, waarbij hij aangaf dat je, als je dat lekker vindt, er wat honing in kan doen. Vanwege mijn eigen ervaring beschouw ik Pu-erh thee, groene thee en witte thee ook als kruidenthee.
• Conform de yogatraditie raadde Jean Klein aan om alcoholische dranken te vermijden. Als je hier toch eens wat van wilt drinken, wordt geadviseerd om biologische rode wijn te nemen waar geen sulfiet aan is toegevoegd.

Ad 3. Toen ik vroeger eens aan Jean Klein vroeg of hij mij ook een dieet wilde geven dat pränäyäma met ademretentie (kumbhaka) ondersteunde, gaf hij mij het volgende dieet:
Het pränäyäma-dieet
Ontbijt: yoghurt met vruchten
Lunch: rauwkostsalade, gevolgd door ‘zetmeelvoedsel’ met gekookte/gestoofde groente, bijvoorbeeld zilverviesrijst met gekookte/gestoofde groenten, volkorenpasta met gekookte/gestoofde groenten, stampot andijvie met kastanje champignons en ui
Diner: rauwkostsalade, gevolgd door geconcentreerd eiwitvoedsel met gekookte/ gestoofde groente, bijvoorbeeld een paar gekookte eieren met gekookte/gestoofde groenten, vis met gekookte/gestoofde groenten, kaas (liefst in de vorm van ‘fromage blanc’), met gekookte/gestoofde groenten.
Hij adviseerde mij bij de bereiding een klein beetje ongeraffineerd zeezout toe te voegen. Natuurlijk kunnen ook nog wat kruiden of specerijen zoals kerrie en gember worden toegevoegd.
Als we dit pränäyäma-dieet analyseren, kunnen we zien dat dit dieet voldoet aan alle combinatieregels.

De arts die bekend is geworden door zijn kennis van juiste voedselcombinaties was de Amerikaan Herbert Shelton.

De belangrijkste combinatieregels
1. Zetmeel en geconcentreerde eiwitten kan het lichaam slecht samen verteren. Daarom worden bij gezonde voeding de zetmelen (granen, aardappelen) en de geconcentreerde eiwitten (eieren, vis, kaas, noten) in verschillende maaltijden gegeten. Ze worden dus van elkaar gescheiden. In Duitsland staat dit scheiden van koolhydraten en eiwitten bekend als ‘Trennkost’.
2. Zoetigheid (suiker, honing en vruchten die veel suikers bevatten) combineert slecht met zowel zetmeel als geconcentreerde eiwitten. Vandaar de uitspraak van Herbert Shelton: ‘Desert the dessert’, stop met toetjes eten.

Uit de tweede combinatieregel volgt dat de meeste vruchten slecht combineren met zowel zetmeel als geconcentreerde eiwitten. Vruchten bevatten echter wel heel veel stoffen die voor het menselijk lichaam zeer gezond zijn. Dit was één van de motieven voor Herbert Shelton om mensen te adviseren om te ontbijten met alleen maar fruit. In de yogatraditie worden gefermenteerde melkproducten, vooral yoghurt en ‘fromage blanc’, gezien als heel waardevol voedsel. Om deze redden en omdat de meeste mensen yoghurt met vruchten goed samen kunnen verteren, bevat het pränäyäma-dieet deze combinatie als ontbijt.

Vruchten met extra combinatie mogelijkheden:
• Tomaten bevatten nauwelijks suikers en daarom kun je rustig een tomaatje door je rauwkostsalade doen. Ook de combinatie kaas met tomaat is acceptabel.
• Avocado’s bevatten weinig suikers en zuren en combineren daardoor goed met granen (o.a. als broodbeleg) en aardappels.
• Noten combineren goed met zure vruchten zoals citrusfruit (zie Lit. 1).

Na deze belangrijke informatie over juiste combinaties zullen we enkele soorten voedingsmiddelen verder bespreken:

Vruchten
Vruchten kunnen worden ingedeeld in:
a. Zoete vruchten, zoals bananen, druiven, dadels
b. Halfzure vruchten, zoals appels, peren, pruimen, abrikozen, perziken, kersen, bosbessen
c. Zure vruchten, zoals citrusfruit, aardbeien, ananas, tomaten, granaatappels en de meeste soorten bessen

Volgens Jean Klein zijn de halfzure vruchten voor een mens het meest geschikt, met bovenaan de appels en abrikozen. Ook gedroogde vruchten komen in aanmerking (let er wel op dat ze niet gezwaveld zijn), bij voorkeur eerst geweld in water. Jean Klein gaf het advies om matig te zijn met de consumptie van zure vruchten. Omdat·vruchten een korte verblijftijd in de maag hebben is het bijvoorbeeld niet storend als je een uur voor een maaltijd een appeltje eet. Als je een uur later aan de maaltijd·begint is je maag namelijk inmiddels al weer leeg. Jean Klein leerde ons dat bananen alleen geschikt voedsel zijn als ze goed rijp zijn (als er zwarte puntjes op de schil zijn gekomen).

Groenten
• In het pränäyäma-dieet kun je zien dat er rauwkostsalade in de lunch en in het diner is opgenomen. Jean Klein gaf aan dat dit een positieve invloed heft op zowel de vertering van de maaltijd als op de gezondheid in het algemeen.
Geadviseerd wordt om, zowel bij de lunch als het diner, eerst de rauwkostsalade op te eten en daarna pas de rest. Jean Klein adviseerde mij om bij het aanmaken van de rauwkostsalade wat citroensap te gebruiken (i.p.v. azijn). Een interessant aspect hiervan is dat, door het hoge gehalte vitamine C van citroensap, het lichaam de mineralen van de rauwkost (zoals ijzer) beter kan opnemen.
Ik maak zelf mijn rauwkostsalade meestal aan met citroensap, shoyu en koudgeperste olijfolie.
Wat gekookte groenten betreft leerde Jean Klein ons dat bij zowel het koken van bolgewassen (zoals uien), knolgewassen (zoals knolselderij) alsook van bladgroenten (zoals andijvie) gedurende de eerste minuten na het aan de kook komen stoffen ontstaan die oplossen in het kookwater en die, als je er teveel van binnenkrijgt, de soeplesse van je spieren en gewrichten negatief beïnvloeden. Daarom adviseerde hij ons om de groenten zo’n 1 à 2 minuten nadat ze aan de kook zijn gekomen, af te gieten en ze vervolgens met nieuw water gaar te laten worden of gaar te stoven. Zelf kies ik meestal voor het laatste. In een pan met een dikke bodem stoof ik de groenten in iets water met een beetje ghee en kruiden gaar.
• Gedroogde peulvruchten, die je eerst een aantal uren moet laten weken alvorens ze te koken, bevatten zowel veel koolhydraten als eiwitten. Daarom zijn ze zwaar te verteren. Hoe zwaar verschilt van mens tot mens. Als je lichaam ze moeilijk kan verteren zou ik ze in principe niet eten, of alleen af en toe in de vorm van wat linzensoep. Zelf eet ik af en toe deze peulvruchten (linzen, nierboontjes, adukiboontjes, kikkererwten enz.) in combinatie met gestoofde groenten, met vooraf wat rauwkostsalade.
• Wat knoflook betreft raadde Jean Klein aan dit alleen rauw en in kleine hoeveelheden te eten. Gekookt zou knoflook slecht verteerbaar zijn. Bij uien is het net andersom. In een persoonlijk gesprek hierover vertelde Jean Klein mij dat rauwe ui zelfs als ’tamasisch voedsel’ moet worden beschouwd. Gekookte ui en prei zijn echter uitstekend, gezond voedsel.

Geconcentreerd eiwitvoedsel
• Het zal sommigen zijn opgevallen dat in het pränäyäma-dieet geen noten vermeld staan als eiwitvoedseL De reden is dat noten nogal zwaar te verteren zijn.
In principe zijn noten zoals amandelen en walnoten wel heel gezond en kun je bijvoorbeeld bij een maaltijd met geconcentreerd eiwitvoedsel een paar noten door de rauwkost doen. Zelf eet ik tegenwoordig ’s avonds ook wel eens een kleine maaltijd van citrusfruit met noten.
• Wat het eiwitvoedsel ‘fromage blanc’ betreft: Deze vorm van kaas is veel zachter van structuur dan de gewone Hollandse kaas en dat komt omdat men bij de kaasbereiding na het toevoegen van stremsel en melkzuurbacterieën, de wrongel niet – zoals bij gewone kaas – snel daarna gaat spoelen. Daardoor kunnen de melkzuurbacterieën veel langer op de melk inwerken en ontstaat een heel ander soort kaas. Enkele decennia geleden heeft de Vereniging van Yogadocenten Nederland de arts dr. Chandra uit Londen uitgenodigd om lezingen over yoga en gezondheid te geven tijdens het jaarlijkse congres in Elspeet. Hij heeft de toehoorders toen uitgelegd dat fromage blanc een veel gezonder en gemakkelijker te verteren product is dan de gebruikelijke harde kaassoorten. Ik herinner mij nog dat hij vertelde dat door de langdurige activiteit van de melkzuurbacterieën, zelfs de lengte van de vetmoleculen flink werd gereduceerd. Fromage blanc wordt in Nederland in supermarkten en bio-winkels meestal verkocht in de vorm van dikke ronde plakken verse geitenkaas, waaraan nog een witschimmelcultuur is toegevoegd.
• Jean Klein zei mij, toen hij het prànàyàma-dieet aan mij doorgaf, dat ik als ik dat wilde, bij het diner vis kon eten als eiwitvoedseL Op dat moment at ik strikt vegetarisch en dus helemaal geen vis, maar, zoals ik verderop zal beschrijven, bleek deze instructie later in mijn leven zeer belangrijk te zijn.
• Conform de yogatraditie zei Jean Klein dat het eten van vlees voor een mens schadelijk is. Tegenwoordig is overigens ook al statistisch aangetoond dat het eten van vlees de kans op akelige ziektes zoals darmkanker vergroot.
• Als je besluit een maaltijd met eieren te eten, kun je deze het beste zacht gekookt eten (het wit gestold en de dooier vloeibaar).

Enkele gunstige gevolgen van het eten van juiste voeding
‘Wanneer we ons juist voeden, worden we sattvisch, licht, ontvankelijk’ (Jean Klein, Lit. 4)
Als je het boek ‘Antikanker’ (Lit. 5) leest, dan blijkt uit dit boek dat, als je de voedingsadviezen die in dit artikel worden beschreven opvolgt, je weerstand tegen kanker zal toenemen. Producten die in dit boek genoemd worden vanwege hun sterke antikanker werking zijn naast verschillende soorten fruit en groenten onder andere groene thee, kerrie (hierbij gaat het om de curcuma, waar wat zwarte peper bij moet om een goede opname mogelijk te maken) en cacao. In het boek ‘De voedselzandloper’ (Lit. 7) en het boek ‘De boodschappencoach’ (Lit. 4), worden de eigenschappen van cacao verder uitgewerkt. Rauwe chocola blijkt een machtig antikankerproduct te zijn.
Als iemand zich houdt aan de juiste voedselcombinaties levert dit, naast een betere vertering nog andere voordelen op.
Jean Klein zei hierover (Lit.4): ‘Het eten van verkeerde voedselcombinaties heeft tot gevolg dat de vertering van het voedsel veel meer energie vergt. De extra energie die dit vergt wordt uit andere energiebronnen in ons lichaam gehaald. We kunnen ons hierdoor mentaal of fysiek lethargisch of juist gestresst, gedeprimeerd of nerveus voelen’.
Zelf had ik ooit in één jaar tweemaal een flinke ontsteking van mijn keelamandelen. Mijn huisarts raadde mij destijds aan ze in het ziekenhuis operatief te laten verwijderen. Gelukkig kreeg ik toen het boekje vanShelton (Lit. 1) in handen en ben ik begonnen juiste voedselcombinaties te eten. Daarna heb ik nooit meer last gehad van ontstoken keelamandelen. Kortom, door je te houden aan juiste voeding, gegeten in juiste combinaties, kan veel lichamelijk en geestelijk ongemak worden voorkomen en genezen.

Voedsel behoort volgens de ‘Rita’ geproduceerd te worden
Wij leven in een wereld waarin alles met alles is verbonden. Een wijs mens handelt zo, dat de harmonie in de wereld niet wordt verstoord. Hij handelt volgens de ‘Rita’, de kosmische wetten die de harmonie handhaven. Aspecten van de rita betreffende de voedselproductie:
1. Mensvriendelijk. Niemand in het productieproces mag worden uitgebuit. Dit wordt tegenwoordig wel ‘fair trade’ genoemd.
2. Diervriendelijk. Een eierproducent bijvoorbeeld dient er voor te zorgen dat zijn kippen zich prettig voelen, voldoende bewegingsvrijheid hebben en gezond biologisch geteeld voer krijgen. Overigens heeft Jean Klein wel eens gezegd dat ook het voedsel van kippen gebaseerd moet zijn op volle granen.
3. Milieuvriendelijk. Gewassen moeten biologisch worden geteeld, zonder chemische giffen die het milieu en vaak ook de gewassen zelf vergiftigen.

Wat is voor mij de ideale voeding?
Ik kan mij voorstellen dat deze vraag bij veel lezers opkomt. Wat de ideale voeding voor een mens is hangt echter van veel verschillende factoren af, zoals je constitutie, het soort leven dat je leidt en ook van je leeftijd. Leerlingen van Jean Klein hadden het voordeel dat Jean Klein als siddha op alle niveaus helderziend was en daardoor zijn leerlingen ook wat voeding betreft perfect kon adviseren. Zo’n vijftien à twintig jaar na het ontvangen van het pränäyäma-dieet vertelde Jean Klein mij dat ik moest stoppen met het ontbijt van yoghurt met vruchten en in plaats daarvan moest overstappen op een ontbijt gebaseerd op volle granen. Toen ik hem vroeg waarom deze verandering noodzakelijk was, vertelde hij mij dat door veroudering het functioneren van mijn lichaam dusdanig was veranderd dat hij mij dit advies moest geven.

In het vorige artikel over yogahoudingen stond ‘luisteren naar je lichaam’ centraal. Ook in deze bijdrage over voeding kunnen we dit weer centraal stellen. Door goed naar je lichaam te luisteren kun je zelf vaststellen bij welke voeding je lichaam zich goed voelt. Een belangrijk aspect hierbij is het observeren van de neusslijmvliezen als je wakker wordt. Als in de ochtend je neus verstopt is komt dit meestal door verkeerde voeding (of verkeerde combinaties) die je de vorige dag hebt gegeten.

Jean Klein zei wel eens dat de yogastijl die hij doorgaf de lichaamsintelligentie wakker maakt. Ik heb hier zelf ervaring mee: op het gebied van voeding. Vijftien jaar geleden werd ik getroffen door een darmziekte (colitis ulcerosa) die in het ziekenhuis in Groningen werd gediagnostiseerd. De specialist vertelde mij dat mijn ziekte helaas ongeneeslijk was en dat ik de rest van mijn leven de symptomen moest onderdrukken met medicijnen. Ik ben hierover gaan mediteren met mijn verstand op nul, omdat was gebleken dat mijn intellect geen oplossing voor het problem had kunnen vinden. Tijdens de meditatie welden plotseling herinneringen op van veertig jaar geleden, over hoe ik als kind had genoten van gestoomde makreel. Ik beschouwde dit als een signaal van mijn lichaamsintelligentie. Ik besloot mijn strenge vegetarische leefwijze te doorbreken en mezelf toe te staan om vette vis zoals makreel te gaan eten. Kort daarop kreeg ik van een leerling het artikel van Bertine Geerling ‘Voeding en inflammatoire darmziekten’, waaruit bleek dat de omega-3 vetzuren die in vette vis zitten een medicijn kunnen zijn voor colitus ulcerosa. In mijn geval bleek dit in de praktijk zo uit te pakken. Na 2 à 3 weken 2 makrelen per week: te hebben gegeten (uiteraard met groenten), verdwenen opeens alle symptomen en begon mijn lichaam zich te herstellen. Toen ik kort daarop naar het ziekenhuis moest om ‘de zak met medicijnen’ op te halen kon ik zeggen: ‘Houdt de zak maar, want ik heb hem niet meer nodig’. De ziekte is nooit meer teruggekomen.

LITERATUUR
1. Food Combining Made Easy, Herbert Shelton, 1951, Dr. Shelton’s Health School, San Antonio (vele herdrukken)
2. Gezond eten door juiste voedselcombinaties (vertaling van ‘Food Combining Made Easy’ door Damiaan Baeten, 1980, Nieuw Leven, Genk
3. Handboek voeding en gezondheid, Jan Dries&lnge Dries, 2003, Veltman Uitgevers
4. The book of Listening, Jean Klein,2008, NonDuality Press, Salisbury
5. Antikanker, Dr. David Servan-Schreiber, 2008, Kosmos Uitgevers, Utrecht/Antwerpen
6. De Boodschappencoach, ir. Ralph Moorman, 2013, Cocobooks, Amsterdam
7. De Voedselzand loper, Kris Verburgh, 2012, Uitgeverij Bert Bakker, Amsterdam

Koos Zondervan is sinds 1978 full-time yogadocent. Zijn belangrijkste leraar was Jean Klein en hij heeft zich gespecialiseerd in Kasjmiryoga. Verder is Zondervan als leraar verbonden aan de Yoga Academie Nederland. www.kooszondervan.nl